گوی

1.
اسم «اثر پروانه ای» را حتما شنیده اید. همان که می‌گوید اگر یک پروانه در قطب جنوب بال بزند، در آفریقا طوفان درست می‌شود و می‌خواهد نشان دهد همه چیز، بر همه چیز اثر دارد و هیچ چیز کوچکی را نباید ندیده گرفت. کاری به برداشت‌ها و استفاده‌هایی که از اثر پروانه‌‌‌ای می‌شود ندارم و حتی صحت و سقمش و دایره آن، فقط یک نکته و آن هم اینکه اثر پروانه‌‌‌ای ریشه در قاعده علیت دارد.

2.
علیت یعنی چه؟! یعنی وابستگی همه هستیِ الف به ب. آن گونه که اگر ب نباشد، الف هم نیست. و اگر ب تغییر کند، الف هم تغییر می‌کند. از درِ دیگر قاعده علیت اگر وارد شویم می‌توانیم بگوییم با توجه به وابستگی همه هستی الف به ب، اگر تغییری در الف رخ دهد نشان می‌دهد که در ب تغییراتی رخ داده است. و این تغییر، نه به صورت اضافه شدن یک آجر بر الف یا ب که تصویر ملموسش می‌شود اضافه شدن مقداری رنگ به آب که در آن کل آب تحت تاثیر قرار می‌گیرد و عوض می‌شود.

3.
آزمایش‌ها در علوم تجربی چگونه است؟! یک مولفه را کم و زیاد می‌کنند و بقیه مولفه‌ها را ثابت نگاه می‌دارند و آنگاه می‌بینند که با کم و زیاد کردن مولفه الف، خاصیت ب در جسم تغییر می‌کند. بعد نتیجه می‌گیرند که الف به ب وابسته است. و ما، همه چیز را همین گونه می‌فهمیم. دقت کنید به زندگی. تصور می‌کنیم که اگر پول اضافه بشود، بعدش خیال می‌کنیم همه مولفه‌ها ثابت خواهند ماند و بعد نتیجه می‌گیریم با اضافه شدن پول، تمام مشکلات ناشی از آن حل می‌شود. ذهنیت غلطی ست به گمانم.

4.
با تغییر یک مولفه، همه چیز ما، همه چیز، در عین آن که ریشه در گذشته دارد اما تغییر می‌کند. مثل بچه‌‌‌ای که الان سی و پنج سالش شده. همان بچه است اما غیر از آن است. کمی‌روی مثال فکر کنید. تفاوت در بستر این همانی! غیریت در خاکِ عینیت.

5.
مقدمه‌ها سخت بود؟! اینجا که برای اطفال نمی‌نویسم. الحمدلله یکی در میان دکتری و پسا دکتری دارید. آنی هم که ندارد پشت کنکور دکتری است. این‌ها را اینجا نگویم کجا بگویم؟! سخت نیست. اذیت نکنید لطفا!

6.
حالا با همین یکی دو تا مطلب که احتمالا تا قبل از این بلد بودید، نگاهی به رفتارها و خواسته‌ها و نگرش‌های خود و اطرافیان بیندازید. روی این تمرکز کنید که اضافه و کم شدن یک مولفه، شما را غیر از آن آدمِ قبلی می‌کند. این مولفه می‌تواند نعمت باشد یا نقمت. می‌تواند اضافه شدن مقداری سرمایه باشد یا کم شدن آن. مثال‌های ملموس و دم دستی اش این که خیال می‌کنیم اگر خانه دار بشویم، همه چیز سر جای خود هست به علاوه‌ی یک خانه که مشکلات را حل می‌کند. ولی وقتی وارد خانه می‌شویم، تازه با مشکل همسایه داغان مواجه می‌شویم. نه؟! بچه‌‌‌ای به دنیا می‌آید و خیال می‌کنیم ما همانیم و فقط یک فرزند اضافه می‌شود. انگار آجری روی بقیه آجرها چیده شده باشد! ولی وقتی بچه به دنیا می‌آید می‌فهمیم که دنیا به قبل و بعد از آن بچه تقسیم می‌شود. بس که تغییرات زیادی رخ می‌دهد.

7.
قبول دارم که اثر گذاری هر مولفه بر تغییرات یکسان نیست.

8.
حالا به این فکر کنید، بحران‌ها نعمتند یا نقمت؟! نعمت‌ها بحرانند یا مایه پیشرفت؟!

9.
در نگاه اولیه، اضافه شدن یک مولفه به زندگی ام هراسناکم می‌کند و کم شدنش هم البته، منتهی کمتر.

10.
چه چیزی هراسناک است؟! به هم خوردن نظم موجود. چرا هراسناک است؟! چون عادت کرده ام. به هم خوردن عادت ترسناک است. تو نمی‌دانی فردا چه اتفاقی رقم می‌خورد؟! و البته، زندگیِ بزرگان را که نگاه کنی سر تا به پا پر است از به هم خوردن عادت. تا می‌خواهند به جنگ عادت کنند جنگ تمام می‌شود. تا می‌خواهند به صلح عادت کنند، جنگ می‌شود. تا می‌خواهند به کسی تکیه کنند، آن شخصیت شهید می‌شود. تا می‌خواهند تنها باشند، دستور می‌رسد به بقیه هم باید رسیدگی کنی! انقدر بالا و پایین می‌شوند تا محکم و با صلابت، در هیچ طوفانی خم به ابرو نیاورند و نگاهشان فقط به خدای متعال باشد. به خلاف جبهه باطل. که هر چه دقت کنید سر تا پا معمولا دچار ثبوتند و رکود.

11.
پس از بعثت پر از مشقت بود زندگی مسلمانان. دوران امیرالمومنین سلام الله علیه هم. یا جنگ یا ... . یک لحظه آرامش نداشتند.

12.
فردای پس از مذاکرات چه می‌شود؟! این ما نیستیم که قبل از مذاکره بودیم. ماییم، ولی ما نیستیم. مای سی و پنج ساله ایم و مای پنج ساله نیستیم. با کلی تغییرات.

13.
بغض آمریکا اینجاست. و اشار بیده الی صدره. بغض آمریکا و هرچیزی که بوی آمریکا بدهد اینجاست. و اشار بیده الی صدره. حتی همین لپ تاپ و گوشی، اگر بخواهند من را متصل کنند به آن نجاست، و اشار بیده الی صدره.

14.
و البته که ساده انگاری را اصلا دوست ندارم. عاشقان مذاکره، و اشار بیده الی صدرهم، خیلی علاقه دارند مذاکرات را به اقتصاد مردم گره بزنند. یک مولفه. همه چیز سر جایش هست و فقط یک دفعه تو پولدار می‌شوی. همان ساده انگاری که پیشتر گفتم. ما در زندگی خودمان هم این را مشاهده نکرده ایم، چه برسد به این مسئله که مسئله کلانی است و هزاران اثر دارد! یعنی تصویر مذاکره، تصویر پول است و خب به گمانم بدیهی است که این تصویر، تصویر حقیقی و کامل مذاکره نباشد و نیست. که اگر همین بود، بعید می‌دانم اجازه مذاکره مجدد داده می‌شد. ساده انگاری را در این صحنه اصلا دوست ندارم. تحلیل‌های مختلفی را هم وسط ریخته اند ولی من روی اصول و محکمات تکیه می‌کنم. و اشار بیده الی صدره و البته که به داخلی‌های خودمان هم اعتماد دارم.

15.
ما به آگاه کردن مردم احتیاج داریم. باید که در نگاه‌های تجربی نمانند و فراتر را ببینند. همه ما مسئولیم به گمانم در نشان دادن تصویر صحیح و درست. به خود و دیگران.

من خودم از آن‌هایی هستم که می‌دانم نباید وقتم خالی بماند. برای نوجوان و جوان و میانسال و خردسال و همه جور سنی این را قائلم که نباید وقتی خالی بماند. یکی از جهت آسیب‌هایی که دارد و یکی هم از جهت رشدی که می‌تواند اتفاق بیفتد و از دست می‌رود. طبیعتا خانواده‌ها هم دلسوز فرزندانشان هستند و با همین قاعده جلو می‌رود. این می‌شود که گاهی بچه را تحت بمباران کلاسی قرار می‌دهند. کلاس که می‌گویم اعم از باشگاه و آموزش هنری و درسی و ... . هیچ کس نمی‌گوید کلاس خط بد است. هیچ کس نمی‌گوید نوجوان ورزش نکند که اگر ورزش نکند چه کند و اصلا لازم است برایش. مسئله اینجاست که همه چیز را به زور هم که شده در برنامه طفل قرار می‌دهند، جز نیازهای ضروری دینی اش.

این شبها چه می‌خوانیم؟! اللهم رب شهر رمضان. ادامه اش چیست؟! وارزقنی حج بیتک الحرام فی عامی‌هذا و فی کل عام. یعنی هر شبِ ماه مبارک داریم دعا می‌کنیم که هر سال به حج برویم. هر حج چند روز طول می‌کشد؟! سالی یک بار را از خدای متعال طلب می‌کنیم. یعنی بخشی از سال مان را به آن اختصاص بدهیم. اختصاص که می‌گویم یعنی بقیه کارها تقریبا تعطیل. ما یک ماه از سال را هم به روزه داری اختصاص می‌دهیم ولی به همه کارمان هم می‌رسیم اما حج اینگونه نیست! حج یعنی تعطیل کردن خیلی از کارها. هفته‌‌‌ای یک بار هم که کار و بارمان را باید تعطیل کنیم و به نماز جمعه برویم. فاسعوا الی ذکر الله و ذروا البیع. کار و زندگی را رها کن و برو سمت نماز جمعه. در روز هم ساعاتی را باید...

اگر همین خط را دنبال کنیم هزار و یک مسئله پیدا می‌کنیم که دارد به ما یاد می‌دهد که بخشی از زندگی ما را باید برنامه‌های خاص دینی پر کند. باید! من نمی‌گویم هزار مطلب را توی ذهن طفل باید ریخت اما می‌گویم باید برایش برنامه دینی داشت. باید!

این نشد تربیت که همه جور کلاسی برود ولی برای برنامه‌های دینی اش «حالا امسال که کنکور داری و سال بعد روزه می‌گیری» و «فعلا درست رو بخون و به جایی رسیدی اون وقت خود به خود خیلی اثرگذار خواهی بود». خب اگر به «خود به خود» نتیجه دادن است که کنکور و ادب و کلاس‌های مختلفش را هم رها کنید که خود به خود ثمر بدهد دیگر! چه بیلی به کمر بقیه مسائل خورده که خود به خود ثمر نمی‌دهند؟! شما بچه را ول کند، خود به خود با ادب می‌شود. خود به خود هم درس خوان. خود به خود هم دکتر. خود به خود هم هنرمند!

به فرض که ایده بمباران کلاس ایده درستی باشد، اینکه لا به لای این همه کلاس، کلاس‌های مذهبی مثل آموزش قرآن و ... برای او تدارک دیده نمی‌شود، در بهترین حالت از کم لطفی پدر و مادر است.